Bardo - miasto cudów nad Nysą Kłodzką

W centrum miasteczka, liczącego niespełna 2500 mieszkańców, nic poza majestatyczną bazyliką nie przykuwa uwagi na dłużej niż krótki moment. A jednak ulokowane na przecięciu Gór Bardzkich i Nysy Kłodzkiej Bardo nazywane jest "miastem cudów". Położone na granicy dwóch krain było zwane "bramą do Polski". Przez tę bramę biskup Wojciech wprowadził chrześcijaństwo do Polski, o tę bramę bili się średniowieczni władcy. W nadziei na spotkanie z tym, co nadzwyczajne pątnicy z różnych krajów przybywali tu zobaczyć cudowną figurę. Dziś, kiedy świat zmienił się nie do poznania, a ludzkie potrzeby uległy transformacji, to miejsce wciąż emanuje siłą i przyciąga tych, którzy szukają wrażeń lub duchowego wzbogacenia.

Co warto zobaczyć w Bardzie Śląskim? 

Na samym początku musimy wyjaśnić, że "Bardo Śląskie" to nazwa stacji kolejowej w tym uroczym miasteczku i tu musicie wysiąść jeśli podróżujecie pociągiem. To co, warto zobaczyć w Bardzie podzieliliśmy na kategorie. Nie wystarczy wam długiego weekendu, żeby zwiedzić wszystko. Bardo charakteryzuje się wyjątkowym położeniem, tysiącletnimi tradycjami religijnymi, ale oferuje też wiele miłośnikom wypoczynku aktywnego. Okoliczne lasy zacierają resztki śladów tragicznych wojen.

Krótka historia

Nie znamy dokładnej daty założenia barda. Można jednak przypuszczać, że po przyłączeniu Śląska do Polski przez księcia Mieszka I około 990 roku powstał tu gród obronny nad przełomem Nysy Kłodzkiej. Charakter obronny tej miejscowości oddają jej nazwy: Brido, Bryd, Byrdo, Barda, Burdan, Wartha, Warta.  Od 1314 roku aż do połowy 1946 roku upowszechniła się w słowie mówionym i pisanym nazwa Warta (Wartha). Po raz ostatni nazwa „Bardo” występuje w aktach w 1325 roku.

Bardo było narażone na nieprzyjacielskie najazdy ze względu na to, że stanowiło bramę do Polski - jak podkreśla czeski kronikarz Kosmas (zm. 1125) w dziele Chronica Boëmorum.

Dowiadujemy się z niej, że w 1096 roku książę czeski Brzetysław II (zm. 1100) dokonał najazdu na ziemie śląskie i zburzył wówczas gród Bardo, a w odległości dwunastu kilometrów od Barda zbudował na wysokiej skale, oblanej wówczas wodą, Kamieniec (Wasserburg). Tereny między Bardem a Kamieńcem były wówczas zamieszkane przez ludność słowiańską. Za księcia czeskiego Władysława I (1109-1125). Bardo zostało około 1124 roku odbudowane i stanowiło do roku 1299 siedzibę kasztelanii.  W roku 1137 po zawartym w Kłodzku pokoju między księciem Bolesławem Krzywoustym a księciem Sobiesławem I Bardo ponownie znalazło się we władaniu Piastów Śląskich.

Do 1286 roku Bardo należało do księstwa wrocławskiego; w 1286 roku znalazło się w granicach księstwa świdnickiego (od 1291 roku świdnicko-jaworskiego). Prawdopodobnie w 1290 roku powstał zamek na zboczach Kalwarii.  W 1301 roku Bolko I Surowy sprzedał go rycerzowi z Dzbanowa. W 1300 roku Bardo otrzymało prawa miejskie i przestało być kasztelanią. Teren grodu w 1301 kupili cystersi z opactwa w Kamieńcu Ząbkowickim i od tego momentu do 1810 byli właścicielami części miejscowości.

Po śmierci księcia świdnickiego Bolka I w 1301 roku nastąpił podział jego księstwa. Księstwo świdnickie objął jego syn Bernard. Drugi jego syn Bolko II ziębicki objął erygowane w 1314 roku księstwo ziębickie, a w jego granicach znalazło się Bardo. 

W 1335 roku król polski Kazimierz Wielki zrzekł się praw do księstw śląskich, zhołdowanych na rzecz króla czeskiego Jana Luksemburskiego (1310- 1346). Jan Luksemburski zrzekł się natomiast pretensji do tytułu króla polskiego. Jego syn Karol IV Luksemburski (1346-1378) 7 kwietnia 1348 roku wcielił Śląsk do Czech. 

Król Jan Luksemburski zmusił w 1356 roku księcia Bolka Ziębickiego (1314-1341) do złożenia mu hołdu. Otrzymał wówczas w dożywocie ziemię kłodzką (przemianowaną w 1459 roku na hrabstwo kłodzkie). 

Z księstw śląskich niezależne od Czechów zostało tylko księstwo świdnicko-jaworskie do 1392 roku. Przeszło ono pod panowanie czeskie dopiero w 1392 roku, po śmierci księżnej Agnieszki, wdowy po księciu świdnickim Bolku II (zm. 1368). 

W 1526 roku Bardo znalazło się pod władzą Habsburgów. W wyniku wojen śląskich z lat 1740-1742 (pierwsza wojna), 1744-1745 oraz wojny sześcioletniej (1756-1763) – przeszło wraz z księstwem ziębickim, hrabstwem kłodzkim i większością Śląska pod władzę Prus. 

W 1808 roku włączono w obręb miasta Barda wieś Opolnicę. W 1871 roku znalazło się w granicach Cesarstwa Niemieckiego, a w 1933 roku – w granicach Trzeciej Rzeszy Niemieckiej.

W 1945 roku powróciło do Polski. Po konferencji zwycięskich mocarstw w Poczdamie (17 lipca – 2 sierpnia 1945 r.) zadecydowano o wysiedleniu ludności niemieckiej z ziem piastowskich przywróconych Polsce. W latach 1946-1947 ludność niemiecka opuściła Bardo. Po drugiej wojnie światowej Bardo utraciło prawa miejskie. W 1954 roku uzyskało status osiedla. W 1969 roku odzyskało prawa miejskie. Od 1945 do 1975 roku znajdowało się w granicach województwa wrocławskiego. W latach 1975-1998 należało do województwa wałbrzyskiego. Od 1998 roku znajduje się na terenie województwa dolnośląskiego. 

Jak dojechać do Barda?

Samochodem

Miasto leży w południowo-zachodniej Polsce na Dolnym Śląsku. Przebiega tędy droga krajowa nr 8, która prowadzi przez Ziemię Kłodzką do granicy z Czechami. Bardo leży na trasie między Ząbkowicami Śląskimi a Kłodzkiem jeśli spojrzymy na mapę od strony Wrocławia.

Pociągiem

Przez Bardo biegnie linia kolejowa z Wrocławia do Kłodzka a pociągi Kolei Dolnośląskich kursują regularnie. To najlepszy sposób na zwiedzanie z dziećmi. Jest przygoda i konkretne ramy czasowe wycieczki. Jak wspomnieliśmy wcześniej, wysiąść trzeba na stacji Bardo Śląskie.

Rozkład odjazdów pociągów ze stacji Bardo Śląskie: https://kolejedolnoslaskie.pl/rozklad-jazdy/bardo-slaskie/

Miasto i jego zabytki 

Ze stacji kolejowej "Bardo Śląskie" do miasteczka jest kawałeczek. Trzeba przejść kładką nad torami a później pokonać ruchliwą szosę nr 8. Dalej już prosto na zabytkowy most i główną ulicę, gdzie koncentrują się główne atrakcje.

Rynek

Rynek w mieście wyglądem przypomina rynki miasteczek czeskich, gdzie ratusz nie zajmuje centralnej części. Może z uwagi na brak miejsca, a może dlatego, że miasteczko przez długi czas ulegało wpływom czeskim. Opustoszały rynek zajmuje drugorzędną pozycję a rolę centrum miasta od wieków zajmuje ulica wzdłuż bazyliki. Znajdują się tu najciekawsze zabytkowe budynki w mieście takie jak dawna gospoda „Pod Złotym Lwem”, dawny zajazd „Pod Czarnym Niedźwiedziem” czy popadły w ruinę hotel „Pod Gwiazdą”. Dziś wszystkie obiekty pełnią funkcje mieszkalne, niegdyś obsługiwały pielgrzymów z Czech, Polski i Niemiec.

Kamienny most nad Nysą Kłodzką

W mieście w jednym miejscu znajdują się aż trzy mosty nad Nysą Kłodzką: drogowy, przez który prowadzony jest główny ruch, kolejowy i obok nich ten najładniejszy – kamienny. Długa na 76 metrów, wybrukowana nawierzchnia mostu wprowadza turystów do miasteczka od strony stacji kolejowej.

Kamienny most nad Nysa Kłodzką w Bardzie obok mostu w Kłodzku z 1390 roku, należy do najstarszych tego typu zabytków w Polsce. Historia pierwszej drewnianej przeprawy łączącej dwa brzegi Nysy Kłodzkiej, sięga średniowiecza. Obecny kamienny most rozpoczęto wznosić w 1515 roku. Już w 1589 roku przeszedł renowację lub przebudowę. Kolejne przebudowy w połowie XIX wieku oraz w 1909 roku, kiedy to został poszerzony. Uzyskał wtedy ostateczny, gotycyzujący wygląd: pięcioprzęsłowy, kamienny, na potężnych filarach z ostrogami.

Zniszczony w 1945 roku przez uciekających Niemców został odbudowany w 1950 roku. Po odbudowie na miejsce nie wróciła figura św. Jana Nepomucena pochodzą z 1709 roku. Usunięto również kamienny krzyż stojący na jednym z filarów. W 1997 roku most oparł się wielkiej powodzi, której fala kulminacyjna mierzyła 11 metrów. Rzeka przelewała się wówczas górą budowli, zrywając niektóre z kamiennych płyt.

Jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, do czasu zbudowania równoległej przeprawy, przez kamienny most nad Nysą przebiegała droga krajowa nr 8 do granicy polsko-czeskiej.

Z mostu widać zakola rzeki i wyniosły szczyt Góry Bardzkiej (Kalwarii) z krzyżem nad skalnym obrywem. Ulica kolejowa za mostem zamienia się w Główną i wprowadza do centrum tego uroczego miasteczka w Górach Bardzkich.

Kasztelania

Musimy się przyznać, że będąc wielokrotnie w Bardzie nigdy nie zwróciliśmy uwagi na ten niepozorny nasyp niedaleko kamiennego mostu, lepiej widoczny z ulicy Noworudzkiej. Brakuje tam tablicy informacyjnej. Przynajmniej my nie widzieliśmy. Szkoda, bo jest to relikt grodu z bardzo odległych czasów, zasługuje na chwilę uwagi.

Gród w Bardzie po raz pierwszy wzmiankowano w roku 1096, gdy został zniszczony w trakcie wyprawy Brzetysława II. Następnie odbudowany, a informacje o nim jako przygranicznej warowni pojawiają się w roku 1155 i 1245. O polskości tego grodu świadczy fakt, że kasztelanami bardzkimi byli wyłącznie rycerze polscy (Sobiesław w 1203, Dzierżko-Peregryn w 1223, Bogusław Jarosławowic w 1261, Jan syn Żerzucha w 1269, Jarosław Mroczkowic z Owiesna w 1283). Na terenie kasztelanii znajdował się pierwszy w Bardzie kościół-kaplica, którym pierwotnie, od 1189 r. opiekowali się joannici, później augustianie z Kamieńca i cystersi. W tutejszej kaplicy ustawiono cudowną figurkę. W 1301 książę Bolko I sprzedał swoje dobra na terenie dawnego założenia obronnego opatowi kanoników regularnych z Kamieńca Ząbkowickiego, którym w 1210 roku biskup Wawrzyniec przekazał kościół w Bardzie. Kanonicy uzyskali ponadto od księcia Bolka I prawo do zbudowania na terenie dawnego założenia sześciu kramów.

Obiekt obronny przestał pełnić swoją funkcję i ulegał degradacji. W XVIII wieku w jego centralnej części wybudowano fort ziemny. Prawdopodobnie fort zbudowali Austriacy podczas II wojny śląskiej. Służyły one do ochrony przed pruskim atakiem z północy mogącym zagrozić oblężeniu Kłodzka. Budowlę mogła wznieść też armia pruska, czekająca na austriackie uderzenie z Czech. Podczas oględzin posterunków w Bardzie w ręce austriackie omal nie dostał się sam król Prus Fryderyk II, jeden z najwybitniejszych strategów wojskowych w historii Europy.

Czytaj więcej: Żeliwna lipa Fryderyka

W okolicach Gór Sowich, Barda i na linii Srebrna Góra - Złoty Stok powstało bardzo dużo podobnych umocnień. Ze względu na strategiczne położenie osada była główną bramą na Śląsk, o który toczyły się krwawe wojny.

Remiza strażacka

Budynek remizy strażackiej znajduje się niedaleko rynku w stronę Wzgórza Różańcowego. Jest to budynek murowano-drewniany 1915 r z drewniana wieżyczką alarmową. Uwagę przykuwa figura św . Floriana.

Atrakcje związane z kultem religijnym i ruchem pielgrzymkowym 

Przez kilka wieków losy miasta splatały się z działalnością zakonników. Kształtowali krajobraz Barda i okolic. Wznieśli budowle służące rozwojowi sanktuarium i przyjeżdżającym tutaj pątnikom. Nie pozwolili zapomnieć słów, które Matko Boska rzekła pewnemu młodzieńcowi tysiąc lat temu:

Popatrz, moje umiłowane dziecko, oto przekazuję ci ten wizerunek, byś się mógł przed nim pocieszać i pokrzepiać podczas mojej nieobecności. Ma on być odtąd zapewnieniem i jakby nieustannym zastawem mojej ku tobie miłości i macierzyńskiej przychylności. Przyjdzie czas, kiedy na tym miejscu zostanie zbudowany piękny kościół, a jego ołtarze będą przyozdobione wotywnymi darami pobożnych pielgrzymów. Tu w Warcie chcę założyć moją stolicę, ustawić tron moich łask i otworzyć szpital dla wszystkich chorych i kalek, którym przez swe błagania mogliby zostać uwolnieni od swoich słabości. Ty zaś, umiłowany synu mój, postaraj się w międzyczasie, aby mi tu na tym miejscu wzniesiono ołtarz, na którym by moja figura była wystawiona ku czci publicznej. To ma oznaczać początek mojej rezydencji w Warcie

Cytat za ks. Józef Swastek.

Dlatego to miejsce w środku gór wymienia się jako jedną ze stolic Bożej Rodzicielki.

Bazylika Mniejsza Nawiedzenia NMP cudowną figurą

W panoramie Barda dominuje bryła kościoła Nawiedzenia NMP, bo położony niedaleko rynku budynek sięga 25 metrów wysokości i rozciąga się na 45 metrów wzdłuż ulicy Głównej. Kościół jest niewątpliwą atrakcją turystyczną miejscowości. Warto go zobaczyć choćby ze względu na słynącą cudami, prawie tysiącletnią figurkę - największy skarb Barda, wspaniałe obrazy przy ołtarzach autorstwa największego malarza śląskiego baroku, zabytkowe organy, szopkę panoramiczną na zapleczu i muzeum sztuki sakralnej w klasztorze. Na strychu kościoła swój dom znalazła kolonia największego nietoperza w Polsce ale o tym dowiecie się więcej z artykułu: Bazylika Mniejsza Nawiedzenia NMP w Bardzie z cudowną figurą.

Szopka panoramiczna

W dawnej krypcie kościoła, na jego tyłach znajduje się panoramiczna szopka bożonarodzeniowa. Szopki bożonarodzeniowe są tradycyjną formą przedstawiania sceny narodzenia Jezusa w kościołach i w domach. Często składają się z różnych elementów, takich jak figury ludzi, zwierząt, budynków i elementów przyrody.

Szopka jest ruchoma, kolorowa i uwielbiają ją dzieci. Dla wielu Dolnoślązaków wycieczka do tutejszej szopki to już tradycja rodzinna. Pod koniec każdego roku tę atrakcję odwiedzają setki dzieci z rodzicami.

Czytaj więcej: Ruchoma szopka w Bardzie

Muzeum sztuki sakralnej w klasztorze redemptorystów

Na pierwszym piętrze przyległego do kościoła, pocysterskiego klasztoru ojców redemptorystów mieści się ciekawe muzeum sztuki sakralnej. Muzeum w 1967 roku założył ówczesny rektor klasztoru o. S. Golca razem z pomocnikami. Mnisi zgromadzili tam ponad 60 rzeźb barokowych i rokokowych oraz dzieła malarstwa sakralnego, pochodzących głównie z kościołów i kaplic okolicznych wsi i miast. Cennymi zabytkami są naczynia liturgiczne i szaty kościelne, zwłaszcza bogato haftowane ornaty z XVII wieku. Część muzeum poświęcona jest historii miasta.

Ze strony internetowej parafii w Bardzie dowiadujemy się:

Decyzją IX Euroregionalnego Komitetu Sterującego, którego posiedzenie odbyło się w dniach 18-19 stycznia 2012 roku projekt pod nazwą „Muzeum sztuki sakralnej w Bardzie dla turystyki transgranicznej” został zatwierdzony do dofinansowania. Głównym celem projektu jest realizacja przedsięwzięć z zakresu kultury służących nawiązaniu kontaktów i współpracy muzeów z Barda i Letohradu oraz poprawa zabezpieczenia zasobów muzeum w Bardzie. Jednym z celów jest również zwiększenie ilości osób odwiedzających muzeum w Bardzie poprzez lepszą organizację obsługi turystów a także udostępnienie oferty muzeum turystom z Czech.

Budynek klasztoru, o masywnych kamiennych murach i skrzydle poprzecznym zwieńczonym dwoma barokowymi wieżami, powstał na planie nieregularnego rzutu, zbliżonego kształtem do litery T. Na kościelnym dziedzińcu, przy klasztorze znajduje się pomnik Jana Pawła II, wykonany w 1981 roku. Jest to drugi w kolejności pomnik papieża Polaka, jaki powstał w Polsce.

Górska kaplica Matki Bożej Płaczącej na szczycie Kalwarii

Drugim Sanktuarium Maryjnym w Bardzie jest kaplica znajdująca się na szczycie Góry Bardzkiej zwanej też Kalwarią (583 m n.p.m.) Z tym miejscem wiąże się kolejny bardzki cud. Na początku XV wieki objawiła się tu siedząca na kamieniu i płacząca nad ludzką niedolą w nadciągającej wojnie Matka Boża. Po objawieniach na skale zostały ślady stóp i rąk. Ze względu na rosnący ruch pielgrzymkowy do miejsca cudu w latach 1617-1618 zbudowano kaplicę. Niewielki budynek nakryty gontowym dachem namiotowym,  który przechodzi na środku w wieżyczkę zakończoną hełmem i krzyżem z monogramem „Maria”. 

Do górskiej kapliczki prowadzą trzy drogi krzyżowe - czeska, niemiecka i polska. Prowadząca przez skraj urwiska drogę czeską zamknięto ze względów bezpieczeństwa. Rzadziej uczęszczana droga polska prowadzi ze wsi Janowiec. 

Wizyta w kaplicy Matki Bożej Płaczącej może być świetną propozycją wycieczki na cały dzień. Głównym szlakiem prowadzącym na szczyt kalwarii jest droga niemiecka. Wzdłuż tego szlaku w latach 1833 – 1839 ustawiono stacje Drogi Krzyżowej. W górnej części pomiędzy stacjami znajduje się siedem murowanych kapliczek, odnoszących się do siedmiu boleści Matki Bożej. Droga na początku prowadzi głębokim jarem, którego dnem płynie potok. Nieco dalej odbija dróżka do pozostałości piastowskiego zamku obronnego z XIV wieku. W połowie drogi na szczyt znajduje się „Studzienka Maryi”. Blisko celu odbija dróżka na punkt widokowy nad skalnym obrywem.

Źródełko Maryi

W otwartej, murowanej z piaskowca kapliczce kryje się "Studzienka Maryi". Malowidło na frontonie z 1895 r. przedstawia Jezusa i Samarytankę. Podobno woda z ujętego źródełka ma cudowne właściwości lecznicze. Według tradycji w roku 1672 miało tu miejsce cudowne uzdrowienie młodego Czech, który odzyskał wzrok po przemyciu oczu wodą ze źródła. 

Niezależnie od legendy w tym miejscu na szlaku zatrzymują się pielgrzymi i turyści idący do kaplicy górskiej aby odpocząć  i zaczerpnąć wody. Przebiega tędy zielony Szlak Kurierów Solidarności.

Wzgórze Różańcowe 

Na północny-wschód od centrum miasta na niewysokiej Górze Różańcowej, wcześniej zwanej Łysą Górą (380 m n.p.m.) o. Franciszek Ksawery Franz w latach 1902-1904 wykupił z rąk prywatnych czternaście mórg ziemi i rozpoczął budowę kaplic różańcowych. Na jego prośbę papież św. Pius X udzielił Kościołowi w Bardzie odpustu Porcjunkuli.

Wzgórze Różańcowe to kolejna atrakcja, którą zdecydowanie warto zobaczyć w Bardzie. Czytaj więcej i zobacz jak wyglądają kapliczki w środku: Wzgórze Różańcowe

Atrakcje przyrodnicze w okolicach Barda

Z każdym kolejnym latem okolice Barda przyciągają coraz większą liczbę miłośników natury i aktywnego wypoczynku. W górach Bardzkich znajduje się najstarszy Rezerwat przyrody „Cisowa Góra”. Trochę bliżej miasta znajduje się kolejny rezerwat przyrody "Cisy", który jest fragmentem lasu mieszanego pierwotnej Puszczy Sudeckiej na zboczach Brzeźnickiej Góry. Tam, gdzie wartka rzeka drąży swój wąwóz, planowana jest kolejna ostoja dzikiej przyrody. 

Dla tych, którzy biegną z czasem, zdecydowanie polecamy wspinaczkę na Bardzką Górę, gdzie punkt widokowy odkrywa zachwycający widok na malowniczy przełom rzeki i zatopione wśród niego miasto. Choć szlak wędrowny może być nie lada wyzwaniem, to nagrodą za każdy krok są zapierające dech w piersiach krajobrazy, których piękno utkwi w pamięci na długo. Nie zapominajmy także o mniejszych atrakcjach, które kryją się w drodze na szczyt, wśród naturalnych uroczysk i dzikich zakątków, gdzie natura przyrody odgrywa główną rolę.

Warto wybrać się tu na całodniową wycieczkę i zobaczyć kolejny cud otaczający miasteczko.

Punkt widokowy "Piękny widok"

Na północnym zboczu góry Brony nad domem rekolekcyjny diecezji świdnickiej im. Św. Anieli zobaczyć można miasto w punku widokowego zwanego "piękny widok" Jeszcze na początku XX wieku znajdowała się tu kawiarnia. Dziś została tylko altana i poręcz chroniąca podziwiających panoramę Barda przed upadkiem. 

Warto tu podejść ulicą Krakowską, zaczynającą się za stacją kolejową, bo z tej perspektywy dostrzec można w Bardzie klimat włoskiego miasteczka. Z tego punktu rozciąga się najlepszy widok na miasto. Na pierwszym planie doskonale widoczna jest bazylika, inspirowana zresztą włoskim kościołem. 

Punkt widokowy "Miejsce Hrabiowskie"

Z wysuniętej półki skalnej wiszącej wysoko niemal nad samą rzeką rozciąga się całkiem inna panorama na przełom bardzki. Miejsce Hrabiowskie to romantyczny punkt widokowy założony przez hrabiankę Annę Deym w XIX wieku.

Punkt leży na lewym brzegu rzeki za miastem. Miejsce nie jest zabezpieczone barierą, należy zachować ostrożność przy podchodzeniu do skalnej półki. Rosną tu ponad stuletnie, skarłowaciałe dęby. 

Obryw Bardzki z punktem widokowym

Obryw Bardzki znajduje się na prawym brzegu Nysy Kłodzkiej, na północnym skraju Wschodniego Grzbietu Gór Bardzkich. Z geologicznego punku widzenia musimy mówić o osuwisku, najbardziej rozpoznawalnym obiekcie przyrody nieożywionej w Sudetach i jednym z sześciu osuwisk znajdujących się w malowniczej dolinie Nysy Kłodzkiej.

Jak podają Jurand Wojewoda i Aleksander Kowalski w "Przewodniku do wycieczek kongresowych. Wyzwania polskiej geologii" - „Prezentowane osuwisko jest najstarszym odnotowanym w zapiskach historycznych osuwiskiem w obecnych granicach Polski.” Powstało 24 sierpnia 1598 r. kiedy spiętrzone podczas powodzi wody Nysy Kłodzkiej podmyły północny stok góry. W wyniku osunięcia niższych partii u podstawy doszło do oberwania skalnych bloków. Materiał skalny zablokował koryto rzeki. Miasteczku groziła błyskawiczna powódź. Napierające masy wody szybko udrożniły część koryta, w czym niektórzy widzą kolejny cud. Jeszcze przez kilkanaście dni po tym kataklizmie od góry obrywały się fragmenty skał. Nad obrywem powstał naturalny punkt widokowy.

Z punktu widokowego nad urwiskiem widać miasto i meandrujący przełom Nysy Kłodzkiej a nad nią dwa mosty drogowe i jeden kolejowy. Nie mamy pewności czy w całej Polsce zobaczyć można podobny widok. Miasteczko przypomina miniaturową makietę a przejeżdżające od czasu do czasu pociągi potęgują to wrażenie. Dalej rozciąga się panorama Zachodniego Grzbietu Gór Bardzkich i Gór Sowich. Przy lepszej pogodzie zobaczyć można Szczeliniec Wielki w Górach Stołowych a na wschodzie masyw Ślęży.

W roku 2022 Nadleśnictwo Bardo Śląskie przeprowadziło remont platformy widokowej nad urwiskiem. Odnowione zostały barierki, drewniany podest i schody.

Najlepsza droga do punku widokowego nad obrywem prowadzi zielonym szlakiem przez Źródło Maryi. Taras widokowy jest ogrodzony a nad nim wznosi się duży drewniany krzyż , widoczny z doliny. Całkiem niedaleko od szlaku leżą pozostałości zamku obronnego z XIV wieku. Wystarczy odbić w dół przy jednej z kapliczek drogi krzyżowej prowadzącej do kaplicy Matki Bożej Płaczącej.

Do ciekawych miejsc należy również fragment koryta rzeki pod osuwiskiem. Możemy prześledzić przekrój poprzeczny jęzora osuwiskowego odsłonięty w 1997 roku, w wyniku powodzi 100-lecia. Wezbrane wody Nysy Kłodzkiej podmyły koluwium osuwiskowe i w pobliżu koryta nastąpiło wtórne osunięcie.

Jurand Wojewoda i Aleksander Kowalski piszą o tym ciekawym miejscu:

"Obecnie teren ten został przystosowany do celów rekreacyjnych, a w przydrożnej skarpie o wysokości do kilkunastu metrów widoczny jest przekrój poprzeczny n koluwium osuwiskowego. W części środkowej i północno – wschodniej odsłonięcia uwagę zwracają skalne bloki o znacznych rozmiarach, będące oberwanymi fragmentami stoku. Największy z nich wystaje około 4 m ponad powierzchnię koluwium. Podchodząc bliżej można zapoznać się z typowymi dla formacji z Opolnicy ciemnymi, a nawet czarnymi szarogłazami z przewarstwieniami mułowców i iłowców wskazująca na redukcyjne warunki sedymentacji. Charakterystyczna jest też rdzawa barwa wietrzejących powierzchni skały pochodząca od dużego nagromadzenia siarczków żelaza."

Na naszej liście atrakcji turystycznych Sudetów zamieścimy Obryw Bardzki wysoko, a gdybyśmy pisali o atrakcjach Dolnego Śląska czy nawet Polski to też znalazłby się na liście. Możemy powiedzieć, że to jeden z cudów w mieście cudów.

Przełom Nysy Kłodzkiej

Nysa Kłodzka ma swój początek w Masywie Śnieżnika, przepływa przez Kotlinę Kłodzką, Kłodzko i kończy swój bieg w Odrze.

Głęboki wąwóz Nysy Kłodzkiej, położony jest na północ od Kłodzka. Najpiękniejszy odcinek zaczyna się za Kłodzkiem w miejscu gdzie Ścinawka wpada do Nysy. Rzeka przybiera nizinnego charakteru i silnie meandruje. Malowniczy krajobraz przełomu Nysy, najbardziej atrakcyjny w całych Sudetach, najlepiej podziwiać z poziomu rzeki, której koryto wcina się głęboko w skalne podłoże.

Powyżej Barda, meandrująca rzeka jest częścią obszaru chronionego o dużej wartości przyrodniczej Natura 2000 - Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa. Dalej płynie przez miasto pod kamiennym mostem i ostro skręca pod Obrywem Bardzkim, gdzie znajduje się przystań pontonowa. Za Bardem Nysa opuszcza swój wąski, kręty antecedentny przełom przez Góry Bardzkie i wpływa w szeroką do 6 km dolinę przed Kamieńcem Ząbkowickim.

Obszar ochrony Natura 2000 - Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa

 Obszar obejmuje głęboką dolinę rzeki Nysy Kłodzkiej, pomiędzy Młynowem a Opolnicą. Rzeka przecina tu malowniczym przełomem Góry Bardzkie. Na odcinku tym znajdują się dwa głęboko wcięte zakola rzeki, na których można zaobserwować typowe przykłady stromych brzegów po stronie zewnętrznej i łagodne zbocza po ich stronie wewnętrznej. Szerokość doliny rzecznej waha się tu od 500 do 1000 m. Natomiast strome stoki o nachyleniu dochodzącym do 60% wznoszą się tu do 60 m nad korytem rzeki. Chroniony obszar ma powierzchnię 330.7 ha i ciągnie się wzdłuż koryta rzeki.

Zbocza wąwozu pokryte są gęstymi, naturalnymi lasami, w dolinie rzecznej znajdują się łąki, pastwiska, zarośla wierzbowe oraz lasy łęgowe. W sąsiedztwie obszaru znajdują się trzy niewielkie wsie (Młynów, Podtynie i Morzyszów), ale wpływ człowieka na obszar jest niewielki i sporadyczny. W tym obszarze planowane jest utworzenie rezerwatu przyrody „Skarpy w Morzyszowie”

Planowany rezerwat ochrony siedliska Salamandry Plamistej „Skarpy w Morzyszowie”

Nieopodal Barda w Morzyszowie występuje prawdopodobnie jedno z najliczniejszych stanowisk Salamandry plamistej w Sudetach. Liczebność populacji jest szacowana na kilkaset dorosłych osobników. Chociaż salamandra nie jest gatunkiem zagrożonym to występuje tylko na południu Polski, często w obszarach innych rezerwatów przyrody.  Rezerwat byłby jedynym w Polsce poświęconym temu gatunkowi. 

Salamandra plamista to największy europejski przedstawiciel płazów ogoniastych. Średnia długość dorosłych osobników to 24 centymetry. 

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Góry Bardzkie

Cały obszar Gór Bardzkich, jednych z najciekawszych partii Sudetów Środkowych objęty jest obszarem ochrony Natura 2000. Obecnie większą część powierzchni leśnych zajęta jest przez lasy gospodarcze, jednak wśród nich znajduje się szereg bardzo cennych obiektów przyrodniczych.

Na północ od miasteczka w zasięgu obszaru chronionego wyróżnia się rezerwaty przyrody Cisowa Góra (1953; 18,56 ha) oraz Cisy (1954; 20,86 ha).

Rezerwat przyrody Cisowa Góra

Rezerwat „Cisowa Góra”, najstarszy rezerwat Sudetów, jest jednym z 33 tego typu obszarów utworzonych na terenie Polski dla ochrony cisa pospolitego Taxus baccata.Ten gatunek drzewa, związany w sposób szczególny z historią i tradycją naszego kraju i chroniony już za czasów króla Władysława Jagiełły, ścisłej ochronie gatunkowej podlega od 1934 r. Jedna z największych populacji tego cennego gatunku występuje właśnie w Sudetach, niedaleko miejscowości Brzeźnica i Mikołajów. Rezerwat położony jest na zachodnim grzbiecie Gór Bardzkich i obejmuje swoimi granicami fragment doliny Studwi oraz Górę Buczek (Cisową Górę) o wysokości 552 m n.p.m.

Kamień Brygidy 

Na leśnym przedłużeniu ulicy Krakowskiej leży Kamień Brygidy - pomnik przyrody. Ważący 9,5 tony głaz narzutowy został przywleczony przez plejstoceński lądolód ze Skandynawii. Jego wędrówka mogła trwać nawet 15 tysięcy lat. Ciekawostką jest to, że głazy narzutowe rzadko spotyka się tak głęboko w Sudetach. 

Wyryty na kamieniu krzyż jest prawdopodobnie znakiem granicznym opactwa cysterskiego w Kamieńcu Ząbkowickim. 

Legenda głosi, że kamieniowi nadano nazwę "Kamień Brygidy" na pamiątkę tragicznej śmierci młodej Brygidy. Dziewczyna usiadła na kamieniu z workiem chrustu przewieszonym przez ramię. Kiedy zmęczona przysnęła, worek zsunął się do tyłu i zacisnął na szyi dziewczyny. Tak podaje tablica informacyjna przy kamieniu. 

Atrakcje militarne i techniczne

W miasteczku znajduje się wiele atrakcyjnych miejsc turystycznych, takich jak bazylika czy osuwisko. Jednak w okolicach miasta zachowały się również ślady działań wojennych z XVII wieku i pozostałości wczesnośredniowiecznego zamku, co powinno zainteresować miłośników historii. Nie są to budowle imponujące jak twierdza w Srebrnej Górze czy Kłodzku 

Forty ziemne z czasów Wojen Śląskich

Niewiele osób wie, że w okolicach Barda zachowały się pamiątki historyczne związane z toczącymi się na pograniczu wojnami między Austrią Habsburgów (i jej zmieniającymi się sojusznikami) a Prusami Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem, w wyniku których większość Śląska (a także ziemia kłodzka) znalazły się w granicach pruskich, a wraz z nimi od 1871 roku w zjednoczonym przez Hohenzollernów Cesarstwie Niemieckim.

Pierwsza i druga wojna śląska, tak jak poprzednie konflikty odcisnęły swoje piętno w okolicy Barda. Z tego okresu zachowały się forty ziemne, niektóre w bardzo dobrym stanie. To całkiem inny typ umocnień obronnych niż Twierdza w Srebrnej Górze ale miłośnicy historii będą mogli eksplorować lasy w poszukiwaniu historycznych ciekawostek.

Żeby tam dojść trzeba wyjść z miasta niebieskim szlakiem w stronę Żdanowa. Za hotelem Bardo szlak niebieski skręca w lewo do lasu. Na leśnym skrzyżowaniu ścieżek, gdzie szlak ponownie zmienia kierunek trzeba iść prosta aby po krótkim podejściu trafić na charakterystyczne ziemne fortyfikacje. 

Więcej o fortyfikacjach wokół Barda pisze Michał Filipowicz w opracowaniu „Nowożytne fortyfikacje ziemne w Sudetach"

W okolicach Barda zachowały się 22 stanowiska będące pozostałością XVIII i XIX wiecznych fortyfikacji ziemnych. Ulokowane są na wniesieniach po obydwu stronach Nysy Kłodzkiej. Na południowej, prawej stronie rzeki zachowały się trzy szańce. Dwa z nich bronią dostępu od miejscowości Janowiec, przed próbą przeniknięcia w głąb południowo wschodniego łańcucha Gór Bardzkich, którędy możliwe jest obejście głównych pozycji pod Bardem i dalszy marsz pod Kłodzko. Dodatkowo zabezpieczają od północnego wschodu główną drogę biegnącą ze Śląska do Hrabstwa Kłodzkiego. Ostatni szaniec z grupy prawobrzeżnej zabezpiecza przed próbą wtargnięcia w głąb Ziemi Kłodzkiej. Umocnienia skierowane są czołem na północ i wschód, w kierunku prawego brzegu Nysy Kłodzkiej. Ulokowane są w odległości od 350 do 1400 metrów od głównego traktu Kłodzko-Wrocław. Możliwe jest zatem skuteczne zablokowanie próby wejścia i przedostania się na południowy zachód, do Kłodzka. Pozostałe fortyfikacje rozmieszczone są na wniesieniach na lewym brzegu rzeki. Na północ od Barda na linii: Różańcowa – Mężyk – Lisia Góra – Lisiura – Brzeźnicka Góra znajduje się 16 fortyfikacji ziemnych. Ciąg umocnień rozpoczyna się podłużnym, częściowo kleszczowym wałem na Górze Różańcowej. Jest on długi na około 500 metrów. W jego obrębie dostrzec można zachowane relikty szańców, zniszczonych zapewne podczas prac przy budowie kalwarii. 

Wcześniejsze historyczne ślady trudnej przeszłości granicznego miasteczka odnajdziemy na prawym brzegu Nysy pod skalnym obrywem.

Ruiny średniowiecznego zamku

Kiedy w 1598 roku zbocze Bardzkiej Góry obsunęło się z hukiem do wartkiej rzeki, obrywające się z górnej części skalne bloki zasypały resztki średniowiecznej warowni nad brzegiem. Skały doszczętnie zniszczyły, to co zostało z zamku po najazdach Husytów w 1425 roku. Zbudowany na początku XIV wieku zamek bronił - jak podkreśla czeski kronikarz Kosmas (zm. 1125) w dziele Chronica Boëmorum -"bramy do Polski" i strzegł szlaku bursztynowego, biegnącego poprzez Wrocław, Kalisz i Gniezno łącząc Pragę z Bałtykiem.

Dopiero w 1861 roku niemieccy mieszkańcy Warthy odkryli ślady zapomnianej warowni.  Badania archeologiczne świadomie ukierunkowane na poznanie późnośredniowiecznych zamków sudeckich rozpoczęły się w drugiej połowie lat 80. Wtedy dokładnie przebadano zamek w Bardzie, poddano konserwacji i udostępniono dla turystów. 

Pozostałe, widoczne elementy warowni pozwalają wyobrazić sobie jak wyglądała w  przeszłości. Zachował się zarys obwodu murów obronnych, budynków mieszkalnych z fragmentami sklepień oraz cylindrycznej wieży. 

Elektrownia wodna w Opolnicy

Pod koniec XIX wieku powyżej Barda właściciel wsi Opolnica, hrabia Otton Schwerin postanowił zelektryfikować kilka okolicznych wsi. W tym na lewym brzegu rzeki w roku 1935 przy stopniu wodnym Opolnica została zbudowana  elektrownia wodna typu przepływowego. Woda do budynku elektrowni doprowadzana jest kanałem dopływowym o długości około 120 m. Na końcu kanału dopływowego, za wlotem do komór turbin, znajduje się upust płuczący kanału i ujęcia wody elektrowni. Moc turbin elektrowni nie przekracza 5 MW.

W tym miejscu osoby biorące udział w spływie kajakowym czy pontonowym muszą przenieść swoje jednostki ponad progiem wodnym.

Atrakcje i wydarzenia dla aktywnych: spływy rzeką, szlaki rowerowe

Spływy pontonowe i kajakowe

Szlak wodny Nysy Kłodzkiej przebiega od Bystrzycy Kłodzkiej przez Kłodzko i Bardo do wsi Topola. Jego długość wynosi 52 kilometry. 

Najbardziej popularny i malowniczy odcinek przebiega Przełomem Bardzkim na długości 15 kilometrów a spływ trwa około 3 godzin. Większość spływów zaczyna się we wsi Młynów. 

Szlaki rowerowe

W gminie Bardo wyznaczonych jest 31 kilometrów tras rowerowych w ramach projektu „Singletrack Glacensis”. W ramach projektu posadowiona została stacja doładowawcza dla e-bików oraz stacja naprawcza (znajdują się one przy parkingu na ul. Skalnej w Bardzie). Z szerokiego wyboru ścieżek rowerowych każdy rowerzysta znajdzie coś dla siebie.

Przez Góry Bardzie przebiega niebieska trasa rowerowa w ramach projektu strefa MTB Sudety. 

Rowerowy Europejski Szlak Cysterski ER-8 

Źródła 

• Lokalna strategia rozwoju gminy Bardo na lata 2016-2022
• Streszczenie planu urządzenia lasu nadleśnictwa Bardo Sląskie obowiązującego w latach 2019-2028
• Wyzwania polskiej geologii. Przewodnik do wycieczek kongresowych. Jurand Wojewoda, Aleksander Kowalski
• Sanktuarium Matki Bożej Strażniczki Wiary. Bardo Śląskie. ks. Kazimierz Plebanek
• Gość Świdnicki 05/2009
• Bardo. Najstarsze Sanktuarium Maryjne na Śląsku. ks. Józef Swastek