Historia górnictwa węglowego w Wałbrzychu sięga średniowiecza. Pierwsze wzmianki o istnieniu kopalni na Białym Kamieniu pochodzą z 1561 roku. Jeszcze starsze z 1434 roku mówią o wydobyciu węgla w Nowej Rudzie niedaleko Wałbrzycha. Przez ponad 500 lat górnictwo wpływało na kierunek i rozwój okolicy. Ślady górniczej działalności w Wałbrzychu zobaczymy prawie na każdym kroku. Nie wszystkie są oczywiste jak charakterystyczne wieże wyciągów, inne ślady czas zaciera.
Dlatego Muzeum poświęcone górnictwu na Ziemi Wałbrzyskiej musiało powstać.
Spis treści:
- Centrum Nauki i Sztuki w Starej Kopalni
- Zwiedzanie kopalni w Starej Kopalni
- Bilety:
- Godziny otwarcia Sztygarówki:
- Godziny zwiedzania:
- Czas zwiedzania około 2 godzin
- Dojazd:
- Opis zwiedzania
- Sztygarówka
- Wystawa wyposażenia górniczego w lampowni
- Szatnia łańcuszkowa
- Budynek maszyny wyciągowej
- Nadszybie szybu "Julia"
- Warsztaty Mechaniczne
- Wystawa plenerowa urządzeń górniczych
- Zielony Wałbrzych z wieży widokowej
- Podziemna trasa turystyczna
- Lisia Sztolnia
Pierwsze próby utworzenia muzeum podjęto już w latach 90 ubiegłego wieku. Powstało Muzeum Przemysłu i Techniki na obiektach dawnej kopalni "Thorez". Brakowało jednak funduszy na rozwój. Inwestycja w renowację i udostępnienie Lisiej Sztolni dla turystów okazała się całkowitą klapą. Na skutek źle prowadzonych robót przy zabezpieczaniu nieczynnych kopalń w zabytkowej sztolni podniósł się poziom wody uniemożliwiający dalsze jej funkcjonowanie. Wałbrzych borykał się wtedy z ważniejszymi problemami.
To były najtrudniejsze lata w historii miasta. Bezrobocie spowodowane szybkim tempem zamykania kopalń urosło do 25%, w ślad za kopalniami upadały zakłady ceramiczne i mechaniczne. W tym okresie z miasta uciekło 20 tysięcy mieszkańców. Miasto zaczęto nazywać "Mordorem".
Prawie 30 lat później zła sława się ulotniła, o mieście zaczyna się mówić - "zielone miasto". Wałbrzych coraz odważniej konkuruje na rynku turystycznym z ciekawą ofertą atrakcji w mieście i okolicy. Wiele zostało jeszcze do odkrycia, bo Wałbrzych to "miasto do odkrycia". Stara Kopalnia to jedna z mocniejszych odkrytych kart.
W roku 2011 rozpoczęła się rewitalizacja obiektów w zamkniętej w 1996 roku Kopalni Węgla Kamiennego "Julia". Udostępnienie obiektów na cele turystyczno-kulturalne w ramach Centrum Nauki i Sztuki "Stara Kopalnia" nastąpiło w 2014 roku.
Centrum Nauki i Sztuki w Starej Kopalni
Wałbrzyskie kopalnie przyczyniły się do rozwoju innych gałęzi przemysłu w mieście. Energia z węgla zasilała zakłady ceramiczne, zakłady koksownicze i maszynowe. Zwłaszcza zakłady ceramiczne miały ogromne znaczenie dla miasta. Ten okres historii miasta jest również mocno zaakcentowany w Starej Kopalni. Oprócz tematów związanych z górnictwem w centrum nie zabrakło wystaw poświęconych ceramice.
Stara Kopalnia to park wielokulturowy w ofercie którego znajdziemy:
- Muzeum Przemysłu i Techniki
- Wystawy ceramiki
- Warsztaty ceramiczne
- Wystawy geologiczne
- Sale konferencyjne
- Sala koncertowa
- Pokoje gościnne
Zwiedzanie kopalni w Starej Kopalni
Muzeum Przemysłu i Techniki w Wałbrzychu mocno wiąże się z Górnictwem. Na stronie Starej Kopalni czytamy:
„Muzeum obejmuje najstarszy i największy zachowany zespół górniczych budowli przemysłowych pochodzących z przełomu XIX i XX wieku w Wałbrzychu. Ze względu na swoje walory zabytkowe obiekt objęty jest trwałą ochroną konserwatorską. Kompleks kopalni zawiera łaźnię, lampownię, kotłownie, warsztat mechaniczny, budynki maszyn wyciągowych, nadszybia, wieże szybów “Julia”, “Sobótka” i “Dampf”, wieżę widokową, podziemny tunel odstawy kamienia, a także budynki zakładu przeróbki mechanicznej węgla, składającej się z pełnego ciągu technologicznego: sortowni, płuczki i flotacji."
Bilety:
Bilety kupisz w Sztygarówce Bilet normalny kosztuje 28 zł a ulgowy 20 zł. (na dzień 21.03.2021)
Godziny otwarcia Sztygarówki:
Codziennie od godziny 9 do 17
Godziny zwiedzania:
Zwiedzanie od poniedziałku do piątku w godzinach 11-17. Ostatnie wejście zaczyna się o godz. 15
Zwiedzanie w soboty i niedziele w godzinach 10 – 18. Ostatnie wejście zaczyna się o godz. 16
Czas zwiedzania około 2 godzin
Dojazd:
Stara Kopalnia znajduje się przy ulicy Piotra Wysockiego 29, kilka minut spacerem od centrum miasta w stronę dzielnicy Biały Kamień. Na miejscu jest parking na samochody i autobusy.
Opis zwiedzania
Opiszemy w skrócie trasę, którą prowadzą przewodnicy. Nie wdajemy się w szczegóły, bo opowieść przewodników jest naprawdę interesująca i stanowi mocny punkt tej atrakcji – trzeba tam by być. Z tego powodu pokazujemy tylko kilka zdjęć ilustrujących opisywany obiekt. Chcemy Was zachęcić do zwiedzania Starej Kopalni w Wałbrzychu.
Sztygarówka
W budynku Sztygarówki znajduje się kawiarnia oraz kasa biletowa i recepcja dla tych, którzy zechcą korzystać z noclegów.
Zwiedzanie Starej Kopalni zaczyna się z tego miejsca. Przewodnik zabiera grupę i po krótkim wprowadzeniu zaczyna się ciekawa opowieść o węglu.
Wystawa wyposażenia górniczego w lampowni
Wszyscy wiemy, że praca górnika była ciężka i niebezpieczna. Wystawa w lampowni dawnej kopalni Julia przedstawia specyfikę tej pracy z jej niebezpieczeństwami ale i kulturą.
Zobaczymy tu zdjęcia i eksponaty. Opowie o nich przewodnik górnik, który przepracował w Wałbrzyskich kopalniach co najmniej kilka lat. Dawni górnicy zaangażowani w role przewodników sprawiają, że narracja w muzeum-kopalni staje się autentyczna.
Szatnia łańcuszkowa
Szatnia łańcuszkowa to miejsce charakterystyczne dla każdej kopalni. Górnicy zaczynali tu i kończyli swoją szychtę. Służyła nie tylko jako przebieralnia. W szatni mogły odbywać się odprawy górników przed zjechaniem na dół.
Szatnia łańcuszkowa w Starej Kopalni trochę rozczarowuje. Spodziewać się można dziesiątek ubrań podwieszonych pod sufitem na łańcuchach. Pod sufitem wisi tylko jeden komplet ubrania roboczego. Wałbrzyska szatnia łańcuszkowa przeznaczona jest na wydarzenia kulturalne i pewnie z powodów bezpieczeństwa ekspozycja nie może być kompletna.
Budynek maszyny wyciągowej
Widok ogromnych maszyn z początku XX wieku musi cieszyć każdego miłośnika dawnego przemysłu. Urządzenia wyprodukowane około 1911 roku pracowały aż do 1996 roku kiedy kopalnię zamknięto.
W maszynowni szybu Julia znajduje się zespół elektryczny maszyny wyciągowej z 1911 roku. W jego skład wchodzi maszyna wyciągowa, sterownia maszyny, oraz kilka przetwornic prądu zmiennego na prąd stały zasilających silniki maszyny wyciągowej. To stąd wychodzą liny, które napędzają ogromne koła na samej górze szybu. Na drugim końcu liny podczepiona jest kabina lub podstawa ładunkowa którą górnicy zjeżdżali szybem do pracy a urobek wyciągany na górę.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że operator maszyny wyciągowej nie widział co się dzieje w szybie.
Skąd zatem wiedział w jakiej pozycji znajduje się winda? W orientacji pomagały mu zestawy wskaźników przy maszynie wyciągowej. Ale skąd wiedział czy opuszczać czy wciągać windę? Operator musiał polegać na systemie sygnałów dźwiękowych wydawanych przez sygnalistę odpowiedzialnego za prawidłowy załadunek windy. Ale sygnał najpierw wędrował do nadszybia a stąd dopiero do operatora. Sygnały dzwonka oznaczały różne komendy.
Nadszybie szybu "Julia"
W części szybu zwanej nadszybiem odbierano urobek do dalszej obróbki. Stąd do szybu ruszał transport ludzi i sprzętu. Głębokość szybu, do którego zjeżdżają klatki to ponad 600 metrów.
Warsztaty Mechaniczne
Kopalnia nie mogła działać bez warsztatów mechanicznych. W budynku z 1872 roku zobaczymy maszyny i urządzenia warsztatów mechanicznych. Z multimedialnych paneli dowiemy się więcej o pracy kuźni ze wspomnień pracujących tam ludzi.
Wystawa plenerowa urządzeń górniczych
Na całym terenie Starej kopalni ustawione są jakieś eksponaty. Różne modele wagoników podziemnej kolejki, urządzenia wiertnicze i inne maszyny górnicze.
Zielony Wałbrzych z wieży widokowej
Z wieży widokowej wybudowanej w miejscu dawnej chłodni kominowej zobaczycie jaką powierzchnię zajmuje cały kompleks Starej Kopalni. Dwie wieże szybów Julia i Sobótka, warsztaty mechaniczne, budynek łaźni i wiele innych budynków potrzebnych w czasie pracy kopalni.
Z tej wysokości zobaczycie, że Wałbrzych tonie w zieleni. Całe dzielnice, osiedla i ulice chowają się za za zieloną szatą z drzew. Patrząc w kierunku południowo-wschodnim da się rozpoznać ulokowane na górze Niedźwiadki osiedle „Szczęść Boże”, którego budowę zaczęto w 1935 roku. Po prawej stronie widać dawny kamieniołom na Podgórzu, Borową Górę a na jej tle Górę Zamkową.
Widać stąd też wieże szybów Staszic i Chrobry, bo jak wiemy z opowieści przewodnika Ziemia Wałbrzyska była podziurawiona szybami a mogło ich być ponad sto.
W najbliższej okolicy Starej Kopalni znajdują się hałdy. Powstawały już od początków prac górniczych w Wałbrzychu. Składają się z materiału skalnego wydobytego przy drążeniu szybów i sztolni.
Hałdami będziemy jeszcze się interesować bo są one świetnym terenem dla poszukiwaczy geologicznych skarbów ziemi. Można na nich znaleźć odciski prehistorycznej flory i fauny sprzed kilku milionów lat.
Z wieży widokowej windą albo schodami zwiedzający kierują się do kolejnej atrakcji w Starej Kopalni – podziemnej trasy turystycznej.
Podziemna trasa turystyczna
W Starej Kopalni zejdziemy pod ziemię. Ale tylko na kilka metrów. Podziemną trasę turystyczną poprowadzono w sztolni ćwiczebnej. Wchodzi się tu z poziomu budynków. W sztolni zobaczymy charakterystyczne obudowy korytarzy, skład kolejki wywożącej urobek i kilka sztucznych szczurów. Opowieść przewodnika rekompensuje rozczarowanie, że nie zjechaliśmy do prawdziwej kopalni.
Właśnie, to chyba jest to czego brakuje w Starej Kopalni. Brakuje klimatu kopalni. Najlepiej ten klimat oddaje Kopalnia Guido w Zabrzu. Zjazd windą ponad 300 metrów w dół robi wrażenie. Klimat kopalni odczuwa się całym ciałem. Z tego powodu, nie każdy może zobaczyć dolne poziomy kopalni w Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Nie będziemy wspominać nawet o wodnej trasie w Sztolni Królowa Eliza w Zabrzu.
Pod ziemią w Wałbrzychu jest obiekt niezwykle atrakcyjny turystycznie, unikalny w skali światowej - Lisia Sztolnia. Już w XIX wieku była udostępniana do zwiedzania dla wyjątkowych gości.
Tylko czy udostępnienie Lisiej Sztolni mogło by sprawić, że opowieść o kopalni w Starej Kopalni będzie kompletna?
Lisia Sztolnia
Wydaje się, że wraz z budową obwodnicy Wałbrzycha los Lisiej Sztolni jest już przesądzony. Przy ulicy Mikołaja Reja, gdzie znajdowało się wejście do sztolni będzie duży węzeł drogowy i z tej strony do Lisiej Sztolni już nie wejdziemy. Drugi koniec sztolni znajduje się głęboko pod ziemią przy szybie Sobótka na terenie Starej Kopalni.
czytaj więcej: Lisia Sztolnia. Wyjątkowy zabytek techniki w Wałbrzychu
Możliwe, że wkrótce pojawi się szansa na uratowanie tego niezwykle cennego zabytku dawnej techniki górniczej. Będzie to kolejna mocna pozycja w ofercie turystycznej regionu. Podkreślano to już w 1996 roku podczas odbywającej się w Wałbrzychu Międzynarodowej Konferencji Naukowej na temat „Historyczne okręgi przemysłowe w okresie dezindustrializacji”
„Uważam ten Kompleks górniczy za jedno z najbardziej znaczących miejsc tego rodzaju w Europie. Kompleksowość zabytków górnictwa może wykreować ten obiekt natury archeologii przemysłowej na atrakcję turystyczną o statusie europejskim”
Ian Walden, dyrektor Muzeum Górniczego Black Country w Wielkiej Brytanii.
Na początku XXI wieku wyremontowano 1300 metrów sztolni i przez krótki czas była udostępniona dla turystów. Może niedługo popłyniemy łódką w Lisiej Sztolni? Na razie możemy cieszyć się makietą Lisiej Sztolni w lampowni.
